Terk edilme şeması, bir kişinin yakın ilişkilerinde sevdiği insanları kaybetme korkusu yaşamasıdır. Bu korku, kişinin ilişkilerini olumsuz etkileyebilir ve kendini gerçekleştirebilen bir öngörü haline gelebilir. Bu yazıda, terk edilme şemasının nedenleri, belirtileri ve üstesinden gelme yolları hakkında bilgi vereceğiz.
Şema Nedir?
Şemalar, yaşamı, dünyayı, insanları ve kendimizi algılama biçimimizi temsil eden ve çocukluk dönemimizden itibaren gelişmeye başlayan, yetişkinlik hayatımızda da etkisini sürdüren bilişsel yapılarımızdır. Şu anki düşüncelerimizi, davranışlarımızı ve duygularımızı etkileyen şemalar, çoğunlukla çocukluk yıllarımızdan beri edindiğimiz öğrenilmiş kalıplardır. Bu ezberler, bize tanıdık gelir ve zaman zaman mutluluk kaynağı olmamasına rağmen, içselleştirdiğimiz şemalar bizi o yollara yönlendirir ve bizi kendine çeker.
Terk Edilme Şeması Nedir?
Terk edilme şeması, bir kişinin yakın ilişkilerinde terk edileceği veya kaybedileceği korkusunu yaşaması durumudur. Bu şema, genellikle çocuklukta yaşanan kopukluk, reddedilme veya ihmal deneyimlerinden kaynaklanır. Terk edilme şemasına sahip kişiler, ilişkilerinde aşırı endişeli, bağımlı, kıskanç veya kontrolcü olabilirler. Bu davranışlar, ilişkinin sağlıklı bir şekilde devam etmesini engelleyebilir ve ironik bir şekilde terk edilmeye yol açabilir.
Terk Edilme Şemasının Belirtileri
Terk edilme şemasına sahip kişilerin bazı ortak belirtileri şunlardır:
- Partnerlerinin kendilerini sevmediğine, değer vermediğine veya aldatmaya hazırlandığına dair sürekli şüphe duymak.
- Partnerlerinin hareketlerini, telefonlarını, sosyal medya hesaplarını takip etmek veya sorgulamak.
- Partnerlerinden sürekli ilgi, sevgi veya onay beklemek ve bunları alamadıklarında güvensizlik, öfke veya depresyon yaşamak.
- Partnerlerine karşı aşırı bağlılık göstermek ve onlarsız yapamayacaklarını düşünmek.
- Partnerlerini kaybetmemek için her şeyi yapmaya hazır olmak ve sınırlarını ihlal etmek.
- Partnerlerinin kendilerini terk etmesi durumunda hayatlarının sona ereceğine inanmak ve intihar düşünceleri geliştirmek.
Terk Edilme Şemasının Nedenleri
Terk edilme şemasının nedenleri, kişinin geçmiş yaşantılarına bağlıdır. Genellikle, terk edilme şeması olan kişiler çocuklukta şunları yaşamış olabilirler:
- Anne-baba veya bakım verenlerin ölümü, boşanması, hastalığı veya uzun süreli ayrılığı.
- Anne-baba veya bakım verenlerin duygusal olarak soğuk, ilgisiz, eleştirel veya istismarcı olması.
- Anne-baba veya bakım verenlerin çocuğun ihtiyaçlarını karşılamak yerine kendi ihtiyaçlarını önceliklendirmesi.
- Anne-baba veya bakım verenlerin çocuğu terk etmekle tehdit etmesi veya cezalandırması.
- Çocukluk arkadaşlarının veya akranlarının reddetmesi, dışlaması veya zorbalık yapması.
Bu tür deneyimler, çocuğun kendisini değersiz, yetersiz ve güvensiz hissetmesine neden olur. Çocuk, yakın ilişkilerin geçici ve güvenilmez olduğunu öğrenir. Bu öğrenme, yetişkinlikte de devam eder ve terk edilme şemasının oluşmasına katkıda bulunur.
Terk Edilme Şemanız Olduğunu Nasıl Anlarsınız?
Terk edilme şeması, terk edilmekle ilgili yoğun kaygılar, aşırı tepkiler ve derin ilişkilerden kaçınma gibi belirtilerle kendini gösterir. Eğer bu belirtileri yaşıyorsanız, terk edilme şemasına sahip olabilirsiniz. Bu belirtiler farkında olmadığınız kaygılardan korunma veya yoğun endişe şeklinde ortaya çıkabilir. Terk edilme şemasının farkına varmak ve terapi gibi yöntemlerle çalışmak, bu kaygıları azaltmak ve sağlıklı ilişkiler kurmak için önemlidir.
Terk Edilme Şemasının Belirtileri
| Terk Edilme Şemasının Belirtileri |
|---|
| Yoğun kaygılanma partnerin hasta olacağı veya öleceği ihtimallerinde. |
| Yoğun endişe partnerinizin ilgisini kaybettiğinizde. |
| Partnerinizin yaptığı en ufak şeylere aşırı tepki verme. |
| Partnerinize bir süreliğine ulaşamadığınızda yoğun kaygılanma. |
| İlişkinizin herhangi bir problem olmadığı halde biteceğine dair inançlar. |
| İlişkilerinizi sağlam temelleri olmayan sebeplerden sonlandırma. |
| Partnerinize yapışma ve isteklerini sürekli yerine getirme. |
| Aşırı kıskançlık ve sahiplenici davranışlar. |
| Partnerinizi öfkeli hissettiğiniz durumlarda cezalandırma. |
| Derin ilişkilerden kaçınma ve yüzeysel ilişkiler kurma. |
Terk Edilme Şemasında Partner Seçimi
Terk etme şemasındaki eş seçimi, genellikle uygun olmayan veya öngörülemeyen eşlerin seçilmesiyle karakterize edilir.
Terk Edilme Şemasına Sahip Kişilerin Tercih Ettiği Partner Özellikleri
| Partner Özellikleri | Açıklama |
|---|---|
| Güvenilmez | Terk edilme şemasına sahip kişiler, güvenilmezlikle ilişkilendirilen kişileri tercih ederler. Bu kişiler, sürekli olarak sözlerini tutmayabilir, sadakatsizlik gösterebilir veya güvenilmez davranışlar sergileyebilir. Terk edilme şemasını tetikleyerek yoğun bir heyecan ve kimya uyandırabilirler. Ancak bu kişiler, terk edilme korkusunu haklı çıkararak kişiyi daha da yaralayabilirler. |
| İstikrarsız | Partner seçiminde terk edilme şemasına sahip kişiler, istikrarsızlıkla ilişkilendirilen kişilere yönelebilirler. Bu kişiler, sürekli olarak değişen ruh hali, kararsızlık veya tutarsızlık gösterebilir. Terk edilme korkusunu tetikleyen bir ortam yaratabilirler. |
| Bağlanma sorunu olan veya evli olan | Terk edilme şemasına sahip kişiler, bağlanma sorunu olan veya evli olan kişilere yönelebilirler. Bu kişiler, zaten başka bir ilişkide veya bağlılıkta olduğu için terk edilme riski daha düşüktür. Terk edilme şemasındaki kişiye kendini değerli ve gerekli hissettirebilirler. |
| Eleştirel | Terk edilme şemasına sahip kişiler, eleştirel kişileri tercih edebilirler. Bu kişiler, sürekli olarak eleştirici ve olumsuz geri bildirimlerde bulunabilirler. Terk edilme şemasındaki kişinin çocuklukta yaşadığı olumsuz deneyimleri tekrarlayarak, kişiye tanıdık gelen bir ortam yaratabilirler. |
| İlgisiz | Terk edilme şemasına sahip kişiler, ilgisizlikle ilişkilendirilen partnerleri tercih edebilirler. Bu kişiler, duygusal olarak uzak ve ilgisiz davranabilirler. Terk edilme korkusunu daha da tetikleyebilirler. |
| Soğuk | Terk edilme şemasına sahip kişiler, soğuk ve duygusal olarak mesafeli kişilere çekilebilirler. Bu kişiler, sevgi ve sıcaklık eksikliği yaşatabilirler. Terk edilme korkusunu besleyebilirler. |
| İstismarcı | Terk edilme şemasına sahip kişiler, istismarcı kişilere yönelebilirler. Bu kişiler, fiziksel, duygusal veya psikolojik istismar gösterebilirler. Çocuklukta yaşanan olumsuz deneyimleri tekrarlayarak, terk edilme şemasındaki kişiye tanıdık gelebilirler. |
| Aşırı bağımlı | Terk edilme şemasına sahip kişiler, aşırı bağımlı kişilere yönelebilirler. Bu kişiler, terk edilme şemasındaki kişiye kendini değerli ve gerekli hissettirebilirler. Yoğun ilgi ve bakım gerektiren davranışlar sergileyebilirler. |
| İlgiye muhtaç | Terk edilme şemasına sahip kişiler, ilgiye muhtaç olan kişilere yönelebilirler. Bu kişiler, sürekli olarak başkalarının ilgisine ve dikkatine ihtiyaç duyarlar. Terk edilme korkusunu azaltmak için terk edilme şemasındaki kişiyi kendilerine bağımlı hale getirebilirler. |
Sağlıklı ve Mutlu İlişkiler İçin Tercih Edilmesi Gereken Partner Özellikleri
| Partner Özellikleri | Açıklama |
|---|---|
| Güvenli bağlanma stili | Terk edilme şemasına sahip kişiler, güvenli bağlanma stiline sahip kişileri tercih etmelidir. Bu kişiler, güvenilir, sadık ve güven verici davranışlar sergilerler. Terk edilme korkusunu tetiklemez veya iyileştirirler. |
| Sevgi dolu | Terk edilme şemasına sahip kişiler, sevgi dolu partnerleri tercih etmelidir. Bu kişiler, sevgi, şefkat ve ilgi gösterirler. Terk edilme korkusunu azaltmaya yardımcı olurlar. |
| Saygılı | Terk edilme şemasına sahip kişiler, saygılı partnerleri tercih etmelidir. Bu kişiler, karşılıklı saygı temelinde ilişki sürdürürler. Terk edilme korkusunu beslemeyecek şekilde davranırlar. |
| İlgili | Terk edilme şemasına sahip kişiler, ilgili partnerleri tercih etmelidir. Bu kişiler, terk edilme şemasındaki kişinin duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarına ilgi gösterirler. İlişkideki bağlılığı güçlendirirler. |
| Sorumlu | Terk edilme şemasına sahip kişiler, sorumlu partnerleri tercih etmelidir. Bu kişiler, ilişkide sorumluluklarını yerine getirirler, güvenilirliklerini gösterirler ve taahhütlerine sadık kalırlar. Terk edilme korkusunu azaltmaya yardımcı olurlar. |
| Açık ve dürüst | Terk edilme şemasına sahip kişiler, açık ve dürüst partnerleri tercih etmelidir. Bu kişiler, iletişimde açık olurlar, duygularını ve ihtiyaçlarını ifade ederler. Terk edilme korkusunu azaltmaya yardımcı olurlar. |
Terk edilme şemasına sahip kişiler, partner seçiminde yukarıdaki tabloları kullanarak daha bilinçli ve dikkatli olmalıdır. Partnerlerinin davranışlarını, duygularını ve ihtiyaçlarını gözlemlemeli ve kendilerine uygun olup olmadığını değerlendirmelidirler.
Kendilerini sevdiklerine, değer verdiklerine ve güvendiklerine inanmaya çalışmalıdırlar. Aynı şekilde, partnerlerinden de açıklık, dürüstlük ve saygı beklemelidirler.
Sağlıklı ve mutlu ilişkiler için, güvenli bağlanma stiline sahip, sevgi dolu, saygılı, ilgili ve sorumlu olan partnerleri tercih etmeleri önemlidir.
Terk Edilme Şemamı Nasıl Değiştirebilirim?
Terk etme şemanızı nasıl değiştireceğinize dair bazı ipuçları:
- Terk edilme şemasının nasıl oluştuğunu ve hangi durumlarda aktive olduğunu anlamaya çalışın. Çocuklukta yaşadığınız olumsuz deneyimleri hatırlayın ve bunların bugünkü ilişkilerinizle nasıl bağlantılı olduğunu fark edin.
- Terk edilme şemasını besleyen olumsuz düşünce ve inançlarınızı tanımlayın ve bunları gerçekçi ve olumlu olanlarla değiştirin. Örneğin, “Partnerim beni sevmiyor, benden ayrılacak” yerine “Partnerim beni seviyor, bana değer veriyor” gibi düşünmeye çalışın.
- Terk edilme korkusunu azaltmak için rahatlama teknikleri öğrenin ve uygulayın. Örneğin, nefes egzersizleri, meditasyon, yoga gibi yöntemler kaygınızı düşürebilir.
- İlişkilerinizde sağlıklı sınırlar koyun ve güven duygusunu artırın. Partnerinizin hareketlerini kontrol etmeye çalışmayın, ona özgürlük ve saygı tanıyın. Aynı zamanda kendi ihtiyaçlarınızı da ihmal etmeyin, kendinize zaman ayırın ve hobilerinizle ilgilenin.
- İlişki problemlerini çözmek için problem çözme becerileri geliştirin. Partnerinizle iletişim kurun, duygu ve düşüncelerinizi açıkça ifade edin, onu dinleyin ve anlamaya çalışın. Sorunları birlikte çözmek için işbirliği yapın ve uzlaşmaya varın.
- Terk edilme şemasını iyileştirmek için sağlıklı duygusal ihtiyaçlarınızı karşılayın. Kendinizi sevin, değerli olduğunuzu hatırlayın, kendinize güvenin. Sevdiğiniz insanlara yakın olun, onlardan destek alın, onlara destek olun. Güvenli bağlanma stili geliştirin.
Terk Edilme Şemasının Tedavisi
Terk edilme şemasının tedavisi için psikoterapi yöntemleri kullanılabilir. Psikoterapi, kişinin terk edilme korkusunun kökenini anlamasına, bu korkuyu tetikleyen düşünce ve inançlarını fark etmesine ve değiştirmesine yardımcı olur. Psikoterapi ayrıca kişinin ilişki becerilerini geliştirmesine, sağlıklı sınırlar koymasına ve güven duygusunu artırmasına da katkıda bulunur.
Terk Edilme Şemasının Tedavisi İçin Psikoterapi Yöntemleri
| Psikoterapi Yöntemleri | Açıklama |
|---|---|
| Bilişsel davranışçı terapi (BDT) | Terk edilme şemasının tedavisinde BDT kullanılabilir. BDT, kişinin terk edilme korkusunu besleyen olumsuz düşünce ve inançlarını tanımlamasına ve bunları gerçekçi ve olumlu olanlarla değiştirmesine yardımcı olur. Ayrıca, kaygıyı azaltmak için rahatlama teknikleri öğretir ve ilişkilerde karşılaşılan sorunları çözmek için problem çözme becerilerini geliştirir. |
| Şema terapisi | Terk edilme şemasının tedavisinde şema terapisi etkili olabilir. Şema terapisi, kişinin terk edilme şemasının çocuklukta nasıl oluştuğunu ve yetişkinlikte nasıl devam ettiğini anlamasına yardımcı olur. Kişi, şemasını tetikleyen durumları fark etmeyi, uyumsuz baş etme stratejilerini değiştirmeyi ve sağlıklı duygusal ihtiyaçlarını karşılamayı öğrenir. |
| Bağlanma temelli terapi | Bağlanma temelli terapi, terk edilme korkusuyla baş etmek için kullanılan bir yöntemdir. Bu terapi, kişinin terk edilme korkusunun bağlanma stilleriyle nasıl ilişkili olduğunu anlamasına yardımcı olur. Kişi, güvensiz bağlanma stillerini güvenli bağlanma stiline dönüştürmeyi öğrenir. Güvenli bağlanma stili, kişinin kendine ve partnerine güven duymasını, ilişkide hem yakınlık hem de özerklik dengelemesini sağlar. |
Terk edilme şemasının tedavisi için bilişsel davranışçı terapi (BDT), şema terapisi ve bağlanma temelli terapi gibi yöntemler etkili olabilir. Bu terapi yöntemleri, kişinin terk edilme korkusunu azaltmaya ve sağlıklı ilişkiler geliştirmesine yardımcı olur.
Terk edilme şeması olan kişiler, kendilerine mutlu ve huzurlu ilişkileri hak ettiklerini hatırlamalıdırlar. Profesyonel yardım alarak terk edilme korkusuyla baş etmek, ilişki kalitesini ve yaşam doyumunu artırabilir. Terk edilme şemasının üstesinden gelmek mümkündür ve psikoterapi bu süreçte önemli bir rol oynar.