Dayanıksızlık şeması, kişinin her an beklenmedik bir felaketle karşılaşacağına ve bununla baş edemeyeceğine dair abartılı bir korku duymasıdır. Bu şema, panik bozukluğu, anksiyete bozuklukları ve obsesif kompulsif bozukluk gibi psikolojik sorunların altında yatan temel nedenlerden biridir. Bu yazıda, dayanıksızlık şemasının ne olduğunu, nasıl oluştuğunu, nasıl belirti verdiğini ve nasıl tedavi edilebileceğini anlatacağız.
Dayanıksızlık Şeması Nasıl Oluşur?
Dayanıksızlık şeması, genellikle çocukluk döneminde yaşanan travmatik olaylar, aile içi şiddet, ihmal, kayıp, hastalık gibi durumlar sonucunda gelişir. Bu durumlar, çocuğun kendini güvende hissetmesini engeller ve dünyayı tehlikeli bir yer olarak algılamasına neden olur. Çocuk, kendini koruyacak veya destekleyecek yetişkinlere güvenemez ve her an kötü bir şey olacağına dair bir beklenti içine girer. Bu beklenti, yetişkinlikte de devam eder ve kişinin hayatını kısıtlar.
Dayanıksızlık Şeması Nasıl Belirti Verir?
Dayanıksızlık şemasına sahip olan kişiler, günlük hayatlarında sürekli endişe, kaygı, korku ve panik duyarlar. Kendilerine veya sevdiklerine bir şey olacağından korkarlar ve bunu önlemek için aşırı tedbirli davranırlar. Örneğin, sağlıklarıyla ilgili abartılı endişeler duyarlar ve gereksiz tıbbi kontrollere giderler. Ya da maddi durumlarıyla ilgili gerçekdışı korkular duyarlar ve risk almaktan kaçınırlar. Ya da çevresel faktörlerden korkarlar ve asansör, uçak, deprem gibi durumlardan uzak dururlar.
Dayanıksızlık şemasına sahip olan kişiler, aynı zamanda kendilerini yetersiz ve güçsüz hissederler. Başlarına gelebilecek felaketlerle baş edemeyeceklerine inanırlar ve sürekli destek ararlar. Eşleri, aileleri veya arkadaşlarına aşırı bağımlı olurlar ve onların korumasına sığınırlar. Bu da ilişkilerinde sorunlara yol açabilir.
Dayanıksızlık şemasına sahip olan kişiler, kronik stres altında oldukları için fiziksel sağlıkları da olumsuz etkilenir.
Dayanıksızlık Şemasını Nasıl Fark Edebilirim?
Dayanıksızlık şemasını fark etmenin en iyi yolu, kendinize şu soruları sormaktır:
- Sürekli endişeli ve kaygılı mısınız?
- Kendinize veya sevdiklerinize bir şey olacağından korkuyor musunuz?
- Sağlığınızla ilgili abartılı endişeler duyuyor musunuz?
- Maddi durumunuzla ilgili gerçekdışı korkular duyuyor musunuz?
- Çevresel faktörlerden korkuyor musunuz?
- Kendinizi yetersiz ve güçsüz hissediyor musunuz?
- Sürekli destek arıyor musunuz?
- Eşinize, aileye veya arkadaşlara aşırı bağımlı mısınız?
- Hayatınızda risk almaktan kaçınıyor musunuz?
- Hayatınız kısıtlı mı?
Bu soruların çoğuna evet cevabını veriyorsanız, dayanıksızlık şemasına sahip olabilirsiniz.
Dayanıksızlık Şeması Nasıl Tedavi Edilir?
Dayanıksızlık Şemasının Tedavisinde Etkili Yöntemler
| Yöntem | Açıklama |
|---|---|
| Şema Terapi | Kişinin çocuklukta oluşan yanlış inançlarını ve duygularını fark etmesine ve değiştirmesine yardımcı olan bir psikoterapi türüdür. Kişiye dayanıklılık becerileri kazandırılır ve korktuğu durumlarla yüzleştirilir. Bu sayede gerçekliği test ederek felaket senaryolarının gerçekleşmediğini görür. |
| Bilişsel Davranışçı Terapi | Kişinin korkularını mantıksal olarak sorgulamasına ve alternatif düşünceler geliştirmesine yardımcı olur. Gerçekçi ve olumlu düşünceleri öğretir. Örneğin, “Her an kalp krizi geçireceğim” yerine “Kalp krizi geçirme olasılığım çok düşük ve bunun için önlemler alabilirim” gibi düşünceleri destekler. |
| İlaç Tedavisi | Destekleyici bir rol oynar ve özellikle panik atak, anksiyete bozukluğu veya obsesif kompulsif bozukluk gibi durumlarda doktorun önerdiği antidepresan veya anksiyolitik ilaçlar kullanılabilir. Ancak ilaç tedavisi tek başına yeterli değildir ve psikoterapi ile birlikte uygulanmalıdır. |
Dayanıksızlık Şeması Olan Kişiler Nasıl Desteklenebilir?
Dayanıksızlık şeması olan kişilere destek olmak için şunları yapabilirsiniz:
- Onları anlamaya ve empati kurmaya çalışın. Korkularını küçümsemeyin veya eleştirmeyin.
- Onlara güven verin ve destekleyin. Ancak onların yerine karar vermeyin veya sorumluluk almaya çalışmayın.
- Onları profesyonel bir yardım almaya teşvik edin. Terapiye katılmalarına yardımcı olun ve ilerlemelerini takdir edin.
- Onlarla birlikte korktukları durumlarla yüzleşmelerine yardımcı olun. Ancak onları zorlamayın veya baskı yapmayın.
- Onlara dayanıklılık becerileri öğretin. Örneğin, nefes egzersizleri, gevşeme teknikleri, olumlu düşünce yöntemleri gibi becerileri onlara öğretin ve uygulayın.
Dayanıksızlık Şemasını Önlemek İçin Neler Yapılabilir?
Dayanıksızlık şemasını önlemek için, çocukluk döneminde ailelerin şu noktalara dikkat etmesi gerekir:
- Çocuklara sevgi, ilgi ve güven vermek. Onları korumak ancak aşırı korumamak.
- Çocuklara güvenli bir ortam sağlamak. Şiddet, ihmal, kayıp, hastalık gibi travmatik durumlardan uzak tutmak.
- Çocuklara kendilerine güvenmelerini ve baş etme becerileri geliştirmelerini öğretmek. Onlara sorumluluk vermek ve başarılarını takdir etmek.
- Çocuklara gerçekçi ve olumlu bir dünya görüşü kazandırmak. Onlara hayatın zorluklarıyla baş edebileceklerini ve her zaman destek bulabileceklerini anlatmak.
Sık Sorulan Sorular
Bu şema, panik bozukluğu, anksiyete bozuklukları ve obsesif kompulsif bozukluk gibi psikolojik sorunların altında yatan temel nedenlerden biridir. Dayanıksızlık şeması, genellikle çocuklukta yaşanan travmatik olaylar sonucunda oluşur ve yetişkinlikte belirti vermeye başlar. Dayanıksızlık şemasının tedavisinde şema terapi, bilişsel davranışçı terapi veya ilaç tedavisi gibi yöntemler kullanılabilir. Dayanıksızlık şemasından kurtulmak mümkündür ve kişinin hayat kalitesini arttırır.
Kaynakça
Bilgiler, “Hayatı Yeniden Keşfedin” adlı kitaptan derlenmiştir. Şemalar ve şema terapi hakkında daha fazla ayrıntıya ulaşmak için, söz konusu kitabı okumanız önerilir. Şemalar ve şema terapisi, kişisel gelişim ve psikolojik iyilik için etkili bir yaklaşım sunar. Bu konuda derinlemesine bilgi edinmek için “Hayatı Yeniden Keşfedin” adlı kitaba başvurabilirsiniz.